Notities over Lichtstof
Door Redactie – In: diversen – 18 maart 2022
Tekst Huib de Ruiter | Beeld Simon Wilkes, Unsplash
Licht is van levensbelang voor al het leven op aarde. Ook voor onze gezondheid. Er is een stof die licht als het ware inlijft: vitamine D. Deze stof was vooral bekend als geneesmiddel bij rachitis en osteoporose, maar blijkt voor steeds meer ziekten waardevol ook bij het herstellen van covid 19. Wat doet zonlicht met ons? Waarom hebben heel veel mensen een vitamine-D-tekort? En waarom is dit stofje eigenlijk helemaal geen vitamine?
Eind 19e eeuw kwam bij kinderen in Engeland en Noord-Europa een ziekte voor die rachitis werd genoemd. Bij rachitis vindt er te weinig mineralisering (verharding) van het skelet plaats, wat botten enigszins week maakt. Een eeuw geleden ontstond het inzicht dat mensen voor een gezond skelet licht of levertraan nodig hebben. De stof in levertraan werd vitamine D genoemd. Vitamines A, B en C waren er al en volgens het alfabet werd dit dus stofje D, maar de benaming ‘vitamine’ klopt niet.
Vitamine D reguleert allerlei stofwisselingsprocessen en werkt daarmee meer als een hormoon
Stofwisselaar
Vitamines zijn stoffen die ons lichaam zelf niet kan maken, maar die we als bouwstenen nodig hebben. Deze stoffen moeten we uit onze voeding halen. Vitamine D reguleert allerlei stofwisselingsprocessen in het lichaam en werkt daarmee meer als een hormoon. Bovendien kunnen we vitamine D wel degelijk zelf maken, alleen bij onvoldoende opname van zonlicht is aanvulling van buitenaf noodzakelijk. Dat rechtvaardigt de benaming vitamine dan toch een beetje.
Hoe maken we vitamine D in ons lichaam? Van cholesterol in de huid wordt een provitamine gemaakt. Deze provitamine komt onder invloed van het zonlicht. De zon zet het om in cholecalciferol (’kalkdrager’). Dit provitamine heeft de lichtkracht van de zon in zich opgenomen en is vitamine D3 geworden. Dan is het nog niet klaar: er zijn nog inwerkingen nodig van twee organen: de lever en de nier. In die organen wordt nog energie en licht toegevoegd in de vorm van dubbele bindingen. Dat kost nog 2 weken. Houd daar rekening mee als er acuut een vitamine D- werking wenselijk is, zoals bij covid. Zo ontstaat een lichtrijke substantie die veel kan reguleren in ons lichaam (calcitrol). Het regelt bijvoorbeeld de kalk- (calcium) en fosforhuishouding. En aangezien ons skelet uit kalkfosfaat bestaat, is vitamine D van groot belang voor het skelet. Je kunt ook zeggen: natuurlijk licht is van groot belang voor de vorming van ons skelet. Bijzonder: voor de vorming van het skelet, het meest innerlijke van de mens, is een proces nodig in de huid: het meest uiterlijke gebied van de mens.
Zonlicht als bron
Dat er vaak een tekort is aan vitamine D komt doordat voor de omzetting krachtig zonlicht nodig is. Er moet voldoende UV-straling in zitten. Zonlicht bestaat uit warmte (het infrarood), zichtbaar licht en ultraviolet licht. Dat ultraviolet licht is het deel dat chemisch-biologisch sterk werkzaam is. Er zijn drie soorten ultraviolet licht: A, B en C. Bij vitamine D vorming gaat het vooral om UV-B en dat wordt er juist uit gefilterd als de zon door dikke lagen atmosfeer moet, dus als de zon laag staat. Als de zonnestralen recht van boven komen, als je schaduw korter is dan je eigen lengte, zijn ze sterk genoeg en bevatten ze voldoende UV-B. Dat is in Europa in noordelijke streken maar een klein deel van het jaar het geval, van mei tot en met augustus. Er zijn dus maar vier maanden waarin we voldoende zonlicht kunnen opnemen. Vroeger zei men dan ook heel wijs: als de R in de maand is, moet je levertraan nemen, wat rijk is aan vitamine D. Gelukkig kan het cholecalciferol in weefsel opgeslagen worden: we kunnen dus wel een voorraadje aanleggen. In de herfst en winter neemt deze voorraad geleidelijk af en in februari-maart is het dieptepunt. Dan komen lente en zomer en bouwen we onze voorraad weer op. Maar na een slechte zomer lukt dat onvoldoende. Er zijn mensen die merken dat ze na zo’n zomer niet goed de herfst en de winter doorkomen. Wellicht heeft dat onder andere met gebrek aan vitamine D te maken.
Lichtdragers
Vitamine D is niet alleen goed voor onze botten. De laatste decennia laten steeds meer onderzoeken zien dat vitamine D ook een gunstige werking heeft op sommige vormen van kanker, zoals borstkanker en darmkanker, op chronische ziekten als MS, reuma, op spierzwakte, hypertensie, depressie, hart- en vaatziekten, suikerziekte en op auto-immuunziekten. Bij een gebrek aan vitamine D kunnen deze aandoeningen eerder optreden of verergeren. Ook bij een covid infectie is vitamine D van belang.* Het reguleert een ontstekingsfactor (interleucine 6 ) die het immuunsysteem op hol kan laten slaan. Daarnaast versterkt vitamine D de werking van een gunstige virusremmende factor (interferon). Bij een acute covid infectie dient in ieder geval het actieve vitamine D (calcitriol), toegediend te worden. Anders duurt het nog 2 weken voordat het werkzaam is. En bij het vitaal houden van het immuunsysteem verbetert onze algehele gezondheid en levensverwachting bij goede vitamine D spiegels.
Licht wordt gezien als vormend, structurerend en ophelderend. Als wakker makend, incarnerend en Ik-versterkend
Dat zoveel van zulke grote ziektebeelden gunstig worden beïnvloed, laat wel zien dat we hier met een bijzonder, regulerend principe te maken hebben. Deze lichtwerking is van een hoge orde, in antroposofische termen wijst dit op de kracht van de Ik-organisatie: het geestelijk ordenende principe in de mens.
Nog meer substanties zijn lichtdrager in het menselijk organisme. Kwarts bijvoorbeeld en magnesium, fosfor (wat letterlijk ‘lichtdrager’ betekent), koolstof en ijzer. Elk van deze stoffen heeft zijn eigen lichtkwaliteit. Ook veel planten hebben lichtkwaliteit, zoals Sint-Janskruid, Arnica of Paardenstaart. In de antroposofische geneeskunde wordt lichtkwaliteit meestal via deze substanties aangewend. Licht wordt gezien als vormend, structurerend en ophelderend (bijvoorbeeld bij ontstekingen en eczemen) en als wakker makend, incarnerend en Ik-versterkend. Bij depressie is er bijvoorbeeld te weinig lichtkracht werkzaam. Sint-Janskruid, dat bloeit als het hoogzomer is, kan dan helpen.
Licht in cellen
Binnen in ons lichaam is het niet donker. Er is licht. Het is gebleken dat onze lichaamscellen licht opnemen en ook weer uitstralen. Met de jaren wordt er meer over deze lichtstraling bekend. Dit licht is heel zwak, maar sterk geordend. Je kunt het niet met blote ogen zien, alleen met zeer geavanceerde apparatuur meten. Cellen blijken elkaar met dit licht te beïnvloeden. Men deed bijvoorbeeld een proef met kliercellen die melk kunnen produceren. De ene groep cellen was in rust, de andere was met hormonen geactiveerd en deze cellen maakten melk. De twee groepen cellen werden over twee glazen potjes verdeeld en naast elkaar gezet. Na enige tijd begonnen de passieve cellen ook melk te produceren. Het experiment werkte niet in potjes van gewoon glas. Wel in potjes van kwartsglas, wat UV-licht doorlaat. Cellen communiceren dus niet alleen via stofjes met elkaar, maar ook via UV-licht (biofotonen).**
Zonnebaden?
Dagelijks een half uur buiten zijn met onbedekt gezicht en handen is al toereikend om voldoende licht op te doen. In de maanden met een R zou dit langer moeten zijn. Niet dat er dan voldoende Vitamine D wordt gevormd, maar alle beetjes zijn meegenomen. Bovendien doet de zon in deze maanden een mens erg goed: het is een bron van energie en welbevinden. Het meeste vitamine D kan dus in de zomer worden gevormd met zonnebaden. Maar het is steeds meer de gewoonte geworden om afschermende zonnecremes te gebruiken. Een factor 8 verhindert de vitamine D vorming al grotendeels, factor 15 voor 99%. Ook dagcrèmes hebben vaak een vrij hoge zonwerende factor.
Huidartsen waarschuwen tegenwoordig voor te lang zonnebaden, maar het opnemen van zonlicht is ook heel belangrijk. Buiten zijn, in de zon zijn is ge’zon’d. Het is overigens beter om vaker kort in de zon te zitten dan af en toe langdurig. Hele dagen zonnebaden is voor de huid en de immuniteit niet goed. Het sterkste zonlicht met het meeste UV-B (dat vitamine D vormt) is van 11 uur ’s ochtends tot 3 uur ’s middags. Een goede strategie is om eerst een kwartiertje zonder zonnecrème te zonnen en dan alsnog de crème te gebruiken. Dat komt ook tegemoet aan de huidartsen die voor huidkanker waarschuwen bij overmatig zonnen en aanraden deze uren te vermijden.
In de tropen krijg je iedere dag een flinke dosis zon, maar de huidskleur van mensen die daar wonen is vaak donkerder en dat geeft bescherming. Mensen met een donkere huid zijn daarom in het nadeel in noordelijke streken. Dan wordt natuurlijke vitamine D vorming vrijwel onmogelijk. Overigens is ieder mens anders en is de natuurlijke vitamine D vorming afhankelijk van het gestel en van persoonlijke factoren.
Tekorten en doseringen
Veel mensen in Nederland – ook relatief jonge mensen – hebben een te lage vitamine D spiegel in het bloed. We komen vaak te weinig buiten om voldoende natuurlijke vitamine D aan te maken en vitamine-D-voorraden op te bouwen. Er zijn vele onderzoeken gedaan die dit aantonen.** Ook kinderen spelen minder buiten. De lockdowns en quarantaines van de afgelopen twee jaar zullen hier zeer waarschijnlijk geen gunstig effect op hebben. Mensen die meer risico lopen zijn ouderen (vooral na opname in een ziekenhuis of verpleeghuis), chronisch zieken, mensen die veel binnen zitten, mensen die consequent zonnebrand en dagcrèmes gebruiken, mensen van kleur, mensen met een altijd bedekte huid (ook het gezicht), mensen met flink overgewicht en alcoholisten. Als je wilt, kun je een laboratoriumonderzoek laten doen om je vitamine D spiegel te bepalen. Dat is ook nuttig als je al langer vitamine D slikt. Te hoge doses zijn niet goed en kunnen mogelijk toxisch worden. In de natuur komt overdosering niet voor. Als bij langdurig verblijf in de zon de vitamine D in de huid te veel toeneemt, wordt het door de zon ook weer afgebroken en wordt het teruggebracht naar het voorstadium. Pas als dat weer toeneemt, wordt opnieuw vitamine D gevormd. Dit dynamische evenwicht werkt niet bij het oraal innemen van vitamine D: dan kan er wel een hoge en eventueel toxische concentratie ontstaan. Bovendien neem je het lichaam een proces af wat goed en verfijnd werkt.
Voor degene die in een risicogroep valt, of degene die één van de ziekteproblemen heeft waar vitamine D mee wordt geassocieerd, is het zeker nuttig een vitamine D bepaling in het bloed te laten doen. De normaalwaarden van de laboratoria worden steeds meer opgeschroefd, evenals de aanbevolen dagelijkse dosis. De waarden die tegenwoordig nagestreefd worden liggen tussen 50 en 75 nmol/L. Ter vergelijk: mensen die altijd buiten zijn en ook natuurvolkeren hebben spiegels van zo’n 100 nmol/l. Met de genoemde norm hebben in onze streken de meeste mensen een tekort.
We kunnen onszelf de vraag stellen: is er genoeg licht in mijn leven?
Naast extra zonnebaden en buiten zijn kan dan vitamine D ingenomen worden. Kunstmatig vitamine D wordt uit wolvet van schapen gemaakt, door het te bestralen met UV-licht. De hoeveelheid werkzame stof telt men soms in IE (internationale eenheden), meestal in mcg (microgrammen, 1 mcg = 40 IE). Een aanbevolen dagdosis is 25-50 mcg, zeker als er te weinig zonlicht wordt genoten. In (multi)vitaminetabletten zit soms ook vitamine D, maar met een wettelijk maximum van 25 mcg, ter voorkoming van overdosering. Overdosering kan zich eventueel uiten in zwakte, desoriëntatie, verminderde eetlust en hartritmestoornissen; dit alles bij een hoge bloed-calciumspiegel die ook aderverkalking in de hand kan werken. Om verkalken van bloedvaten bij gebruik van vitamine D tegen te gaan wordt steeds vaker vitamine K toegevoegd.
Voeding
Vitamine D is slechts beperkt uit voeding te halen. Het zit in vette vis zoals zalm, haring en makreel, in levertraan en een klein beetje in eidooiers, margarine, boter en volle melk. Levertraan is wel rijk aan vitamine D, maar veel minder dan vroeger. Er bestaat ook een plantaardig provitamine, ergosterol, wat voorkomt in artisjokken en avocado’s, maar dat is minder werkzaam.
Baby, kind en tiener
Een pasgeboren kind moet beschermd worden tegen overmatige prikkels en daar hoort zonlicht ook bij. Tot 6 maanden is het beter direct zonlicht te vermijden. Regelmatig buiten zijn is wel goed, vanaf ongeveer drie maanden. In moedermelk zit vitamine D, met name in de laatste vetrijke melk (achtermelk). Wel moet de moeder voldoende voorraad hebben – zij moet wel in de zon!
In de eerste jaren is het goed om kinderen zo weinig mogelijk reguliere medicijnen te geven. Vitamine D is een mineraliserend en verhardend element en daar is bij een kind terughoudendheid geboden. Kinderen horen veel buiten te spelen, ook als ze wat ouder worden. Vitamine D zou ook gegeven moeten worden als er aanwijzingen zijn dat een kind meer kans heeft op rachitis. Daarover kan een antroposofisch arts adviseren. Zoals gezegd: kinderen en jongeren zijn steeds minder buiten en vaker binnen bezig met hun beeldscherm. Dat geeft ook licht, maar dat is vals, ongezond licht. Het zou goed zijn als tegenover ieder schermuur een uur buiten zijn zou staan. Mensen zijn lichtwezens: we hebben een oerbehoefte aan zonlicht. Zonodig aangevuld met de lichtstof Vitamine D.
* De Engelse arts David Grimes schreef meerdere boeken over vitamine D en de functie voor het immuunsysteem. In dit vraagesprek vertelt hij er helder en aanstekelijk over. Voertaal is Engels.
** Collega-huisarts Arie Bos beschrijft dit fenomeen in zijn boek Hoe de stof de geest kreeg | Christofoor.
Huib de Ruiter werkt samen met collega artsen en therapeuten in therapeuticum De Lemniscaat in Leiden. Hij bestudeert de werkzame eigenschappen van grondstoffen voor antroposofische geneesmiddelen. In Ita deelt hij zijn bevindingen.
Aanbevolen doseringen
Dagelijks vitamine D aanvullen is voor de meeste mensen, jong en oud, bij gebrek aan krachtig zonlicht zinvol.
kleuters 5-10 mcg/d
kinderen 7-20 mcg/d
volwassenen 25-75 mcg/d
Bij gezondheidsproblemen of een donkere huid: verdubbelen. Mei t/m augustus: halveren of stoppen.
Vitamine D is verkrijgbaar in D2 en D3 samenstelling. D3 is bewezen effectiever. Op deze website vind je heldere informatie over kwalitatief goede supplementen: supplementguide.nl/vitamine-d3
Van land tot land verschillen doseringsadviezen, zelfs binnen Nederland. Ook worden er steeds weer nieuwe onderzoeksresultaten gepubliceerd over werkzaamheid en doseringen van vitamine D. Bovengenoemd advies is gebaseerd op de praktijkervaring van de auteur.
Licht sterkt ons Ik
Licht speelt een belangrijke rol in ons leven. Niet alleen het licht van de zon, maar ook het licht in ons, als we denken. Onze taal laat dit al zien: soms gaat je een licht op of laten we ons licht ergens over schijnen. In ons diepere wezen zijn wij eveneens licht. In het Duits vind je dat mooi terug in het woord ‘Ich’, wat dichtbij het woord ‘Licht’ staat. Ons Ik is eigenlijk een lichtwezen.
We kunnen onszelf de vraag stellen: is er genoeg licht in mijn leven? En zo niet, is daar iets aan te doen? Het begint met jezelf blootstellen aan licht, in figuurlijke zin, zoals het beleven van kunst en het lezen van geestrijke literatuur. Maar ook in letterlijke zin: ga naar buiten, de natuur in! De zon schenkt ons dat doorwarmde licht wat in feite ons diepste levenselement is. Licht sterkt ons Ik.
Voor wie in reïncarnatie gelooft kun je zeggen dat we, voor we op aarde komen, in een lichtwereld leven, in een zonnewereld. Na het sterven keren we daarnaar terug. Op aarde zetten we ons uiteen met de donkere aarde-krachten. En zoals in het samenspel van licht en duister de kleuren ontstaan, is het de kunst een kleurrijk geheel van ons leven te maken. Soms als we wat teveel in het donkere verzeild raken is het goed om te proberen het licht op te zoeken. Daar kan bijvoorbeeld deze spreuk bij helpen. Lees de tekst dagelijks, herhaal eventueel en stel je het licht innerlijk voor.
Licht um mich Licht om mij
Licht erfülle mich Licht vervult mij
Licht stärke mich Licht sterkt mij
Licht befreie mich Licht bevrijdt mij
Licht stelle mich Licht stelt mij
Auf mich selber Op mezelf
Ich Ik
Rudolf Steiner
