Er kan er maar één de leukste zijn: narcistische moeders
geschreven door Wendy Gillissen
20 maart 2019
‘’Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wie is de mooiste van het
land?’’ Het sprookje van Sneeuwwitje heeft een personage dat veel
overeenkomsten vertoont met de narcistische moeder: de boosaardige
koningin. In het sprookje is het de stiefmoeder van Sneeuwwitje, die het
niet kan verdragen als iemand mooier of beter is dan zij. Zonder
scrupules als ze is, doet ze er alles aan om het meisje uit de weg te
ruimen.
Narcistische moeders
Nu is het sprookje natuurlijk wat kort door de bocht, zoals de meeste sprookjes: de meeste
narcistische moeders vermoorden hun kinderen niet
letterlijk.
Psychologisch echter zijn er veel overeenkomsten. Want narcistische
moeders willen boven alles de mooiste, leukste, interessantste, of zelfs
de zieligste zijn – ten koste van hun eigen kinderen. Als alles maar om
hen draait.
Ware gezicht
In de praktijk merk ik dat het voor volwassenen kinderen van
narcistische moeders vaak enorm moeilijk is de waarheid van hun jeugd
onder ogen te zien. Het kan jaren duren voordat alle schellen van de
ogen gevallen zijn en alle kwartjes zijn gevallen. Hier zijn
verschillende redenen voor.
Overleven
Allereerst is het voor kinderen zeer bedreigend te moeten erkennen
dat hun moeder (hun bron van voeding, veiligheid, en liefde) hun
feitelijk niet goed gezind is. Sommige narcistische moeders kunnen, als
er niemand kijkt, ontzettend lelijk doen. Sommigen voelen af en toe
zelfs zo’n haat voor hun kinderen dat het voor het kind bijna tastbaar
is. Dat is voor een kind doodeng.
Geweld
Helaas zijn sommigen niet te beroerd het kind daadwerkelijk
psychologisch of fysiek te mishandelen – knijpen, stiekem slaan, hun
haar verknippen, aandacht onthouden, expres lelijke kleding voor hen
kopen, hobby’s en vriendschappen saboteren, in de kast opsluiten, ’s
avonds op straat zetten in de kou, dreigen met het kindertehuis, voedsel
onthouden en ernstiger vormen van mishandeling.
Verdringing
Het kind
verdringt deze ervaringen vaak om vooral de leuke
moeder te blijven zien: dat is veilig. Die nare moeder, die wordt snel
weggestopt. Als de nare moeder de overhand heeft, sluit het kind zich
vaak af en vlucht hij of zij in de fantasie om het niet te hoeven
voelen: dat is de enige vluchtroute. De ervaringen worden vervolgens
vergeten – vooralsnog.
Prijs
Maar het kind betaalt hiervoor een hoge prijs – om de narcistische
moeder als goed te kunnen blijven zien, moeten ze zichzelf als slecht
waarnemen. Er kan immers maar één de leukste zijn. Als moeder de mooie,
goede en heilige is, heeft ze gelijk en is het kind de lelijke,
minderwaardige, slechte, egoïstische – het kind raakt hierdoor een deel
van haar zelfgevoel, identiteit en eigenwaarde kwijt.
Charisma
Narcistische moeders hebben, zoals veel narcisten, soms verbijsterend
veel charisma. Ze kunnen als ze willen zeer charmant doen en zijn soms
zeer aantrekkelijk. Daardoor is het nog moeilijker te geloven dat onder
dat mooie masker een uiterst manipulatieve dame zit zonder enige
empathie en zonder mededogen. Een dame die haar kinderen nog liever
psychologisch kapot maakt dan dat ze ze ziet slagen, ze boven zich uit
ziet stijgen – of uit ziet vliegen.
Infuus, afvalbak en pronkstuk
De kinderen van échte narcistische moeders hebben voor haar maar één
echte functie: als bron van bewondering, aandacht en energie, als
afvalbak om hun eigen en diep verborgen minderwaardigheidsgevoelens in
te dumpen, als boksbal om hun woede op af te reageren en als het zo
uitkomt als pronkstuk. Deze tegenstrijdige motieven kunnen zich op één
dag achter elkaar afwisselen.
Verwarring
Dat is voor een kind ongelofelijk verwarrend. ‘’Wees mijn bron van
voeding, bewonder mij, heb aandacht voor mij.’’ ‘’Je kan ook niks. Met
dat kapsel lijk je nog dikker.’’ En: ‘’Doe eens leuk, vertoon je kunstje
(oftewel: laat eens zien wat een geslaagde moeder
ik ben).’’ De waarheid is dat
alles
in dienst staat van de moeder – waarbij de waarheid net zo makkelijk
wordt verbogen, of juist als wapen wordt gebruikt. Gekmakend? Inderdaad.
Openlijk versus verborgen narcistische moeders
Er is een flink verschil tussen extraverte, openlijk narcistische moeders en introverte,
verborgen narcistische moeders.
De eersten zijn herkenbaarder omdat ze veel openlijker zijn in hun
uitingen van: ‘’Ik ben de leukste,’’ ‘’Kijk naar mij,’’ ‘’Hoe waag je
het succesvol te zijn, denk maar niet dat jij iets voorstelt.’’
Verborgen narcistische moeders
Verborgen narcistische moeders zijn moeilijker te herkennen. Hun
narcisme uit zich veel vaker in slachtoffergedrag. Ze zijn er meesters
in hun zieligheid te gebruiken om te manipuleren en hun kinderen hun
leven lang op ongezonde manier aan zich te binden. Niet door liefde en
aandacht te geven en te ontvangen, maar door de ander zich schuldig te
laten voelen en ze voor hun karretje te spannen.
Schuldgevoel kweken
Verborgen narcistische moeders weigeren simpelweg de
verantwoordelijkheid op zich te nemen voor hun eigen welzijn, geluk,
gezondheid, zelfs amusement – dat moet de ander doen. Ook al zijn ze
tachtig, ze gedragen zich nog steeds als zielige maar veeleisende
kinderen. Hun favoriete middel is manipulatie, insinuatie (‘’Je belt ook
nooit, ik ben zeker niet belangrijk genoeg voor je.’’) en regeren door
de ander een schuldgevoel te bezorgen. Maar als ze niet krijgen wat ze
willen, kunnen ze net als de openlijk narcistische moeders in venijnige
en onredelijke woede of zelfs razernij ontsteken.
Omgaan met narcistische moeders
Het is van het grootste belang om, als je aan het genezen bent van
een jeugd die beheerst werd door een narcistische ouder, hele duidelijke
grenzen te stellen en je daar ook aan te houden. Sommige narcistische
ouders zijn zo destructief dat hun volwassenen kinderen er voor kiezen
ze helemaal uit hun leven te bannen. Soms is het mogelijk een mate van
contact te houden, maar met duidelijke voorwaarden en grenzen.
Gevolgen van narcistisch misbruik
Genezen van narcistisch misbruik door een vader of moeder is vaak een
lange weg: we zijn onze hele jeugd, pubertijd en zelfs in onze
volwassenheid geconditioneerd, gemanipuleerd, en psychologisch bewerkt.
We voelen ons angstig of schuldig als we succesvol dreigen te zijn,
gelukkig te zijn of te stralen. We hebben de neiging ons op te offeren
en narcistische partners en vrienden aan te blijven trekken.
Genezen van narcistisch misbruik
Gelukkig is het, als we zelf geen ernstige stoornis hebben
ontwikkeld, mogelijk onszelf van narcistisch misbruik te genezen. Ons
innerlijke kind is verbazingwekkend veerkrachtig. Het deel van ons dat
authentiek en zonder vrees zichzelf is en vol vreugde is, is soms diep
weggestopt maar altijd op te graven. De gekwetste, verwarde en gewonde
kinddelen zijn te helpen met verschillende therapievormen, zelfzorg en
zelfontwikkeling.
Ware zelf
Het belangrijkste daarbij is om de waarheid van onze jeugd onder ogen
te durven zien. De moeder, en daarmee onszelf, te durven zien zoals we
werkelijk zijn. Onze gevoelens, angst, pijn en ons lichaam vertellen
daarbij het ware verhaal. We zijn misschien in de war gebracht door de
tegenstrijdige verhalen van de boze koningin, maar diep van binnen,
onder de wonden die geslagen zijn, hebben we een stralend juweel. Dat is
onze waarheid en ons ware zelf. Soms moeten we diep graven om haar op
te halen, maar ze is er altijd.
